Bản dịch của Trần Văn Nhĩ

Hoài cổ Trường thành hoài cổ

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ Nôm

Nghĩ chuyện đời xưa cũng nực cười,
Sự đời đến thế, thế thời thôi!
Rừng xanh núi đỏ hơn nghìn dặm,
Nước độc ma thiêng mấy vạn người.
Khoét rỗng ruột gan trời đất cả,
Phá tung phên giậu Hạ Di rồi.[1]
Thôi thôi đến thế thời thôi nhỉ,
Mấy trắng về đâu nước chảy xuôi[2].

Bài này tuy đầu đề là Hoài cổ nhưng thực ra nhà thơ muốn nói lên cảnh thực dân Pháp bắt dân ta đi phu khai mỏ ở miền núi, đắp đường xe lửa v.v... bị chết nhiều.

Khảo dị:

Nghĩ chuyện đời xưa ‡ chán mớ đời,
Làm ăn như thế, thế thời thôi!
Rừng xanh núi đỏ ‡ bao ngàn dặm,
Nước độc ma thiêng mấy vạn người.
Khoét rỗng ruột gan ‡ thiên hạ cả,
Phá ‡ toang giậu sắt Hạ Di rồi.
‡ Chuyện đời thôi ‡ cũng đừng nên nghĩ,
Mấy trắng về đâu nước chảy xuôi.

Chú thích:

[1]

Ý nói đất nước ta. Hạ là các nơi trong trung nguyên của Trung Quốc, Di là các nơi rợ mọi./cmt]

[2]

Ý nói vận mệnh của đất nước hồi bấy giờ chẳng khác nào như mây trôi dạt, nước chảy xuôi.

Tự trào Cảm hứng • Đề ảnh

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ Nôm

Cũng chẳng giàu mà cũng chẳng sang,
Chẳng gầy chẳng béo, chỉ làng nhàng.
Cờ đương dở cuộc không còn nước[1],
Bạc chửa thâu canh đã chạy làng[2].
Mở miệng nói ra gàn bát sách,
Mềm môi chén mãi tít cung thang.
Nghĩ mình lại ngán cho mình nhỉ,
Mà cũng bia xanh, cũng bảng vàng[3].

Vịnh nước lụt

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ Nôm

Tỵ trước[1] Tỵ này[2] chục lẻ ba,
Thuận dòng nước cũ lại bao la.
Bóng thuyền thấp thoáng dờn trên vách,
Tiếng sóng long bong vỗ trước nhà.
Bắc bậc người còn chờ chúa đến,[3]
Đóng bè ta phải rước vua ra.[4]
Sửa sang việc nước cho yên ổn,
Trời đã sinh ta ắt có ta.

Năm Quý Tỵ (1893), năm Ất Tỵ (1905) cách nhau 12 năm, vùng Nam Hà đều có lụt lớn do vỡ đê sông Hồng, mùa màng mất mát, nhiều người chết đói.

Chú thích:

[1]

Năm Quý Tỵ (1893) vỡ đê Nhị Hà.

[2]

Năm Ất Tỵ (1905), mười ba năm sau, lại có một trận lụt nữa.

[3]

Ý nói chủ nhà phải bắc bậc lên cao để tránh nước lụt.

[4]

Ý nói người ta phải đem đầu rau (ông núc) đặt lên bè nổi để thổi nấu. Đầu rau có nơi gọi là vua bếp.

Vịnh Mạc trạng nguyên 詠莫狀元 • Vịnh trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ HánVịnh Mạc trạng nguyên

Hải đông sơn thuỷ xuất chân nho,
Niên thiếu tài danh mạc quả trù.
Đào lãng thiên tằng cao phấn tấn,
Hoàng hoa vạn lý tráng trì khu.
Phiến minh ký áp Cao Ly đảo,
Tước giải hoàn giao tể tướng ngu.
Tế sự mạc phi cầu cổ tích,
Liêu bằng đoản thập điếu tiền tu.

 

Dịch nghĩa

Sông núi Hải Đông sinh ra bậc chân nho,
Tuổi trẻ tài danh ít người sánh kịp.
Đã vượt cao trên ngàn tầng sóng đào,
Lại mạnh mẽ ruổi rong muôn dặm đi sứ.
Việc đề thơ cái quạt đã áp đảo xứ Cao Ly,
Lời giải thích về giống chim sẻ làm rõ cái ngu của tể tướng.
Những việc nhỏ nhặt không gì là không có dấu vết,
Tạm mượn bài thơ ngắn để tỏ lòng nhớ tiếc bậc tiên hiền xưa.

Tuyển từ Yên Đổ tiến sĩ thi tập (VHv.1864).

Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi người làng Lũng Động, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương, đỗ trạng nguyên đời Trần Anh Tông.

Bản dịch của Trần Văn Nhĩ

Gửi bởi tôn tiền tử ngày 25/04/2020 21:39

Thời trẻ tài danh, ai sánh cùng?
Chân nho lừng lẫy khắp miền đông.
Ngàn tầng sóng đỏ, danh đà vượt,
Muôn dặm đường trường, sứ ruổi rong.
Vịnh quạt, tứ thơ hơn sứ bạn,
Xé tranh, sẻ trúc luận văn chương.
Chuyện xưa còn đó dù to nhỏ,
Tưởng nhớ hiền nhân, mượn mấy dòng.

Cảm hứng tuổi già Tự thuật  Nguyễn Khuyên

Tháng ngày thấm thoắt tựa chim bay,
Ông gẫm[1] mình ông, nghĩ cũng hay.
Tóc bạc bao giờ[2] không biết nhỉ!
Răng long ngày trước hãy còn đây.
Câu thơ được chửa? Thưa rằng được.
Chén rượu say rồi. Nói chửa say.
Kẻ ở trên đời lo lắng cả,
Nghĩ ra ông sợ cái ông này.

Rút từ Quốc văn tùng ký (AB.383), Nam âm thảo (VHv.2381), Quế Sơn Tam nguyên thi tập (A.3160), Quế Sơn thi tập (A.469). Tiêu đề có sách chép là Tự thuật, bản trong Quốc văn tùng ký chép là Cảm hứng, bản trong Quế Sơn Tam nguyên thi tập chép là Vọng tưởng hý tác, bản trong Quế Sơn thi tập chép là Hý tác.

Chú thích:

[1]

Có thể đọc là “ngẫm”. Bản trong Quốc văn tùng ký chép là “nghĩ”.

[2]

Bản trong Quốc văn tùng ký chép là “mấy chiếc”.

Khuyên người làm lẽ

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ Nôm

Này hãy nín đi, hãy nín đi,
Lấy chồng làm lẽ có can chi.
Tôi đòi phận trước còn nhiều kẻ,
Hầu hạ duyên sau chẳng một dì.
Ví được sánh duyên người lịch sự,
Còn hơn chính thất kẻ ngu si.
Dẫu rằng cơm nguội nhà ngoài đó,
Cũng đủ phong lưu chẳng thiếu gì.

Mậu Thân tự thọ Cảm hứng • Đại thọ

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ Nôm

Năm nay tớ đã bảy mươi tư,
Rằng lão, rằng quan tớ cũng ừ.
Lúc hứng đánh thêm ba chén rượu[1],
Ngồi buồn ngâm láo mấy câu thơ[2].
Bạn già lớp trước nay còn mấy?
Chuyện cũ mười phần chín chẳng như[3].
Cũng muốn sống thêm dăm tuổi nữa[4],
Thử xem mãi mãi[5] thế này ư?

Rút từ Quốc văn tùng ký (AB.383), Nam âm thảo (VHv.2381). Tiêu đề có bản chép là Cảm hứng, Đại lão. Mậu Thân tức năm 1908.

Chú thích:

[1]

Có bản chép là “Lúc hứng uống thêm dăm chén rượu”.

[2]

Có bản chép là “Khi buồn ngâm láo một câu thơ”.

[3]

Đời mười phần không vừa ý mình đến tám, chín phần.

[4]

Có bản chép là “trăm tuổi nữa”.

[5]

Có bản chép là “trời mãi”.

Vịnh tiến sĩ giấy bài 2 Ông nghè tháng tám

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ NômCũng cờ, cũng biển, cũng cân đai.

Cũng gọi ông nghè có kém ai.
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng[1],
Nét son điểm rõ mặt văn khôi[2].
Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ?
Cái giá khoa danh ấy mới hời[3]!
Ghế tréo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ,
Nghĩ rằng đồ thật, hoá đồ chơi!

Rút từ Quốc văn tùng ký (AB.383), Nam âm thảo (VHv.2381). Tiêu đề trong Nam âm thảo chép là Ông nghè tháng tám.

Chú thích:

[1]

Bảng đề tên từ học vị tiến sĩ trở lên. Trái với ất bảng là bảng đề tên học vị phó bảng.

[2]

Đầu làng văn. ở đây chỉ người có đỗ đạt cao.

[3]

Giá rẻ.

» Có 2 bài cùng chú thích: 

• Đêm rời đất Tây Sơn (Lâm Hảo Dũng)
• Một tối tôi về ngang Mỹ Sơn (Lâm Hảo Dũng)

Chơi núi Non Nước

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ Nôm

Chom chỏm trên sông đá một hòn,
Nước trôi sóng vỗ biết bao mòn?
Phơ đầu đã tự đời Bàn Cổ[1],
Bia miệng còn đeo tiếng trẻ con.
Rừng cúc tiền triều[2] trơ mốc thếch,
Hòn câu Thái phó[3] tảng rêu tròn.
Trải bao trăng gió xuân già giặn,
Trời dẫu già, nhưng núi vẫn non.

Núi Non Nước là một thắng cảnh nằm ven bờ sông Đáy ở thị xã Ninh Bình.

Chú thích:

[1]

Ông Bàn Cổ sinh từ lúc mới có trời đất.

» Có 8 bài cùng chú thích: 

• Đề Nhị Thanh động (Nguyễn Du)
• Thạch Long tuyền (Ngô Thì Nhậm)
• Ngã ba Hạc phú (Nguyễn Bá Lân)
• An Hải sa bàn (Nguyễn Cư Trinh)
• Gia Định phú (Khuyết danh Việt Nam)
• Dạ Trạch tiên gia phú (Chu Mạnh Trinh)
• Hỗn độn thạch hành (Phó Nhược Kim)
• Đồng Kim thập nhất Bái Ân du Thê Hà tự vọng Quế Lâm chư sơn (Viên Mai)

[2]

Triều vua thời trước.

» Có 2 bài cùng chú thích: 

• Vịnh người hái củi (II) (Lê Thánh Tông)
• Kinh Phiếu Mẫu mộ (Lưu Trường Khanh)

[3]

Tảng đá mà thái phó Trương Hán Siêu đã ngồi câu cá.

Than già Thân già

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ Nôm

Năm nào năm nảo hãy còn ngây,
Sầm sập già đâu đã đến ngay.
Mái tóc phần sâu, phần lốm đốm,
Hàm răng chiếc rụng, chiếc lung lay.
Nhập nhèm bốn mắt tranh mờ tỏ,
Khấp khểnh ba chân dở tỉnh say.[1]
Còn một nỗi này thêm chán ngán,
Đi đâu lủng củng cối cùng chày[2].

Chú thích:

[1]

Hai câu này ý nói: nhà thơ tuổi đã già, mắt không còn tỏ phải mang kính, chân đi không vững phải chống gậy.

[2]

Để giã trầu cho người già.

Thu điếu Câu cá mùa thu • Mùa thu ngồi mát câu cá • Thu dạ điếu đĩnh

Thơ » Việt Nam » Cận đại » Nguyễn Khuyến » Thơ chữ Nôm

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,
Lá vàng[1] trước gió sẽ đưa vèo.
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,
Ngõ trúc[2] quanh co khách vắng teo.
Tựa gối, ôm cần[3] lâu chẳng được,
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

Rút từ Quốc văn tùng ký (AB.383), Nam âm thảo (VHv.2381), Quế Sơn thi tập (A.469), Quế Sơn Tam nguyên thi tập (A.3160). Tiêu đề trong Nam âm thảo chép là Mùa thu ngồi mát câu cá, trong Quế Sơn Tam nguyên thi tập chép là Thu dạ điếu đĩnh 秋夜釣艇 (Thuyền câu đêm thu).

Chú thích:

[1]

Các bản Quế Sơn thi tập (A.469), Quế Sơn Tam nguyên thi tập(A.3160) chép là “Lá khô”.

[2]

Bản trong Nam âm thảo (VHv.2381) chép là “Lối ngõ”.

» Có 1 bài cùng chú thích: 

• Về thăm nhà cảm tác (Quách Tấn)

[3]

Bản trong Quốc văn tùng ký (AB.383) chép là “ôm cầm”.